BİLİRKİŞİ İNCELEMESİ

BİLİRKİŞİ İNCELEMESİ

Bilirkişilere Uygulanacak Hükümler

MADDE 62. - (1) Tanıklara ilişkin hükümlerden aşağıdaki maddelere aykırı olmayanlar bilirkişiler hakkında da uygulanır.

Bilirkişinin Atanması

MADDE 63. - (1) Çözümü uzmanlığı, özel veya teknik bilgiyi gerektiren hâllerde bilirkişinin oy ve görüşünün alınmasına re'sen, Cumhuriyet savcısının, katılanın, vekilinin, şüphelinin veya sanığın, müdafiinin veya kanunî temsilcinin istemi üzerine karar verilebilir. Ancak hâkimlik mesleğinin gerektirdiği genel ve hukukî bilgi ile çözülmesi olanaklı konularda bilirkişi dinlenemez.

(2) Bilirkişi atanması ve gerekçe gösterilerek sayısının birden çok olarak saptanması, hâkim veya mahkemeye aittir. Birden çok bilirkişi atanmasına ilişkin istemler reddedildiğinde de aynı biçimde karar verilir.

(3) Soruşturma evresinde Cumhuriyet savcısı da bu maddede gösterilen yetkileri kullanabilir.

Bilirkişi Olarak Atanabilecekler

MADDE 64. - (1) Bilirkişiler, il adlî yargı adalet komisyonları tarafından her yıl düzenlenen bir listede yer alan gerçek veya tüzel kişiler arasından seçilirler. Cumhuriyet savcıları ve hâkimler, yalnız bulundukları il bakımından yapılmış listelerden değil, diğer illerde oluşturulmuş listelerden de bilirkişi seçebilirler. Bu listelerin düzenlenmesine veya listelerde yer verilenlerin çıkarılmalarına ilişkin esas ve usuller, yönetmelikte gösterilir.

(2) Atama kararında, gerekçesi de gösterilmek suretiyle, birinci fıkrada belirtilen listelere girmeyenler arasından da bilirkişi seçilebilir.

(3) Kanunların belirli konularda görevlendirdiği resmî bilirkişiler öncelikle atanırlar. Ancak kamu görevlileri, bağlı bulundukları kurumla ilgili davalarda bilirkişi olarak atanamazlar.

(4) Bilirkişi olarak atanan bir tüzel kişi ise, kendisi adına incelemeyi yapacak gerçek kişi veya kişilerin isimlerini, bilirkişi atayacak yargı merciinin onayına sunar.

(5) Listelere kaydedilen bilirkişiler, il adlî yargı adalet komisyonu huzurunda "Görevimi adalete bağlı kalarak, bilim ve fenne uygun olarak, tarafsızlıkla yerine getireceğime namusum ve vicdanım üzerine yemin ederim." sözlerini tekrarlayarak yemin ederler. Bu bilirkişilere görevlendirildikleri her işte yeniden yemin verilmez.

(6) Listelerde yer almamış bilirkişiler, görevlendirildiklerinde kendilerini atamış olan merci huzurunda yukarıdaki fıkrada öngörülen biçimde yemin ederler. Yeminin yapıldığına ilişkin tutanak hâkim veya Cumhuriyet savcısı, zabıt kâtibi ve bilirkişi tarafından imzalanır.

(7) Engel bulunan hâllerde yemin yazılı olarak verilebilir ve metni dosyaya konulur. Ancak bu hâle ilişkin gerekçenin kararda gösterilmesi zorunludur.

Bilirkişiliği kabul yükümlülüğü

MADDE 65. - (1) Aşağıda belirtilen kişi veya kurumlar, bilirkişilik görevini kabul etmekle yükümlüdürler:

a) Resmî bilirkişilikle görevlendirilmiş olanlar ve 64 üncü maddede belirtilen listelerde yer almış bulunanlar.

b) İncelemenin yapılması için bilinmesi gerekli fen ve sanatları meslek edinenler.

c) İncelemenin yapılması için gerekli mesleği yapmaya resmen yetkili olanlar.

Atama Kararı Ve İncelemelerin Yürütülmesi

MADDE 66. - (1) Bilirkişi incelemesi yaptırılmasına ilişkin kararda, cevaplandırılması uzmanlığı, özel veya teknik bilgiyi gerektiren sorularla inceleme konusu ve görevin yerine getirileceği süre belirtilir. Bu süre, işin niteliğine göre üç ayı geçemez. Özel sebepler zorunlu kıldığında bu süre, bilirkişinin istemi üzerine, kendisini atayan merciin gerekçeli kararıyla en çok üç ay daha uzatılabilir.

(2) Belirlenen süre içinde raporunu vermeyen bilirkişi hemen değiştirilebilir. Bu durumda bilirkişi, o ana kadar yaptığı işlemleri açıklayan bir rapor sunar ve görevi sebebiyle kendisine teslim edilmiş olan eşya ve belgeleri hemen geri verir. Bu bilirkişi, 64 üncü maddede öngörülen listelerden çıkarılabileceği gibi; gecikme dolayısıyla uğranılmış zararları ödemesine de karar verilebilir.

(3) Bilirkişi, görevini, kendisini atamış olan merci ile ilişki içinde yerine getirir, gerektiğinde bu mercie incelemelerindeki gelişmeler hakkında bilgi verir, yararlı görülecek tedbirlerin alınmasını isteyebilir.

(4) Bilirkişi, görevini yerine getirmek amacıyla bilgi edinmek için şüpheli veya sanık dışındaki kimselerin de bilgilerine başvurabilir. Bilirkişi, uzmanlık alanına girmeyen bir sorun bakımından aydınlatılmasını isteyecek olursa; hâkim, mahkeme veya Cumhuriyet savcısı, nitelikli ve konusunda bilgisiyle tanınmış kişilerle bir araya gelmesine izin verebilir. Bu şekilde çağrılan kişiler yemin eder ve verecekleri raporlar, bilirkişi raporunun tamamlayıcı bir bölümü olarak dosyaya konulur.

(5) İlgililer de merciinden, incelemeler yapılırken bilirkişiye teknik nitelikte bilgiler verebilecek olan ve ismen belirleyecekleri kişileri dinlemeleri veya bazı araştırmaların yapılması hususlarında karar verilmesini isteyebilir.

(6) Gerekli olması halinde, bilirkişi, mağdur, şüpheli veya sanığa mahkeme başkanı, hâkim veya Cumhuriyet savcısı aracılığı ile soru sorabilir. Ancak, mahkeme başkanı, hâkim veya Cumhuriyet savcısı, bilirkişinin doğrudan soru sormasına da izin verebilir. Muayene ile görevlendirilen hekim bilirkişi, görevini yerine getirirken zorunlu saydığı soruları, hâkim, Cumhuriyet savcısı ve müdafi bulunmadan da mağdur, şüpheli veya sanığa doğrudan doğruya yöneltebilir.

(7) Bilirkişiye inceleyeceği şeyler mühür altında verilmeden önce bunların listesi ve sayımı yapılır. Bu hususlar bir tutanakla belirlenir. Bilirkişi, mühürlerin açılmasını ve yeniden konulmasını yine tutanakla belirtmek ve bir liste düzenlemekle yükümlüdür.

Bilirkişi Raporu, Uzman Mütalaası

MADDE 67. - (1) İncelemeleri sona erdiğinde bilirkişi yaptığı işlemleri ve vardığı sonuçları açıklayan bir raporu, kendisinden istenen incelemeleri yaptığını ayrıca belirterek, imzalayıp ilgili mercie verir veya gönderir. Mühür altındaki şeyler de ilgili mercie verilir veya gönderilir ve bu husus bir tutanağa bağlanır.

(2) Birden çok atanmış bilirkişiler değişik görüşleri yansıtmışlarsa veya bunların ortak sonuçlar üzerinde ayrık görüşleri varsa, bu durumu gerekçeleri ile birlikte rapora yazarlar.

(3) Bilirkişi raporunda, hâkim tarafından yapılması gereken hukukî değerlendirmelerde bulunulamaz.

(4) Bilirkişi tarafından düzenlenen rapor örnekleri, duruşma sırasında Cumhuriyet savcısına, katılana, vekiline, şüpheliye veya sanığa, müdafiine veya kanunî temsilciye doğrudan verilebileceği gibi; kendilerine iadeli taahhütlü mektupla da gönderilebilir.

(5) Bilirkişi incelemeleri tamamlandığında, yeni bilirkişi incelemesi yapılması veya itirazların bildirilmesi için istemde bulunabilmelerini sağlamak üzere Cumhuriyet savcısına, katılana, vekiline, şüpheliye veya sanığa, müdafiine veya kanunî temsilciye süre verilir. Bu kişilerin istemleri reddedildiğinde, üç gün içinde bu hususta gerekçeli bir karar verilir.

(6) Cumhuriyet savcısı, katılan, vekili, şüpheli veya sanık, müdafii veya kanunî temsilci, yargılama konusu olayla ilgili olarak veya bilirkişi raporunun hazırlanmasında değerlendirilmek üzere ya da bilirkişi raporu hakkında, uzmanından bilimsel mütalaa alabilirler. Sadece bu nedenle ayrıca süre istenemez.

Duruşmada Bilirkişinin Açıklaması

MADDE 68. - (1) Mahkeme, her zaman bilirkişinin duruşmada dinlenmesine karar verebileceği gibi, ilgililerden birinin istemesi halinde de açıklamalarda bulunmak üzere duruşmaya çağırabilir.

(2) Yaptıkları açıklamalardan sonra mahkeme başkanı veya hâkim, çekilmelerine izin vermedikçe, bilirkişiler duruşma salonunda kalırlar; ancak salona teker teker alınıp birbirinden ayrı olarak dinlenmeleri zorunlu değildir.

(3) Cumhuriyet savcısının, katılanın, vekilinin, şüphelinin veya sanığın, müdafiin veya kanunî temsilcinin istemi üzerine bilimsel mütalaa hazırlayan uzmanın duruşmada dinlenmesi hususunda da yukarıdaki fıkralar hükümleri uygulanır.

Bilirkişinin Reddi

MADDE 69. - (1) Hâkimin reddini gerektiren sebepler, bilirkişi hakkında da geçerlidir.

(2) Cumhuriyet savcısı, katılan, vekili, şüpheli veya sanık, müdafii veya kanunî temsilci, ret hakkını kullanabilirler. Hâkim veya mahkeme tarafından atanan bilirkişinin adı ve soyadı, engel sebepler olmadıkça ret hakkına sahip olanlara bildirilir.

(3) Ret istemini davayı görmekte olan hâkim veya mahkeme inceler. Soruşturma evresinde, Cumhuriyet savcısınca kabul edilmeyen ret istemi sulh ceza hâkimince incelenir. Reddi isteyen kişi, bunun nedenini, dayandığı olguları göstererek açıklamakla yükümlüdür.

Bilirkişilikten Çekinme, Bilirkişi Olarak Dinlenemeyenler

MADDE 70. - (1) Tanıklıktan çekinmeyi gerektirecek sebepler bilirkişiler hakkında da geçerlidir. Bilirkişi, geçerli diğer sebeplerle de görüş bildirmekten çekinebilir.

Görevini Yapmayan Bilirkişi Hakkındaki İşlem

MADDE 71. - (1) Usulünce çağrıldığı hâlde gelmeyen veya gelip de yeminden, oy ve görüş bildirmekten çekinen bilirkişiler hakkında 60 ıncı maddenin birinci fıkrası hükmü uygulanır.

Bilirkişi Gider Ve Ücreti

MADDE 72.- (1) Bilirkişiye, inceleme ve seyahat gideri ile çalışmasıyla orantılı bir ücret ödenir.

Sahte Para Ve Değerler Üzerinde Yapılacak İncelemeler

MADDE 73. - (1) Para ve Devlet tarafından çıkarılan tahvil ve Hazine bonosu gibi değerler üzerinde işlenen sahtecilik suçlarında, elkonulan para ve değerlerin hepsi, bunların asıllarını tedavüle çıkaran kurumların merkez veya taşra birimlerine incelettirilir.

(2) Yabancı devletlerin paraları ve değerleri hakkında da, yetkili Türk makamlarının görüşlerinin alınmasına karar verilir.

S O R U V E C E V A P L A R

62 – 73. MADDELER: BİLİRKİŞİ İNCELEMESİ

SORU 1- (63/3. MADDE)

CMK 71. madde söz konusu olduğunda, 60/1. maddenin uygulanması gerekirse, bu maddedeki disiplin cezasının uygulanması mahkemeden mi istenecek?

CEVAP 1- Evet; Sulh Ceza Mahkemesinden.

SORU 2- (67/6. MADDE)

Bilirkişi raporu üzerine uzmanından, tarafların bilimsel mütalaa almaları (genelde hep bilirkişi raporuna ters olacağından) sürüncemelere sebep olmayacak mı?

CEVAP 2 67/6’ nın son cümlesi, “Sadece bu sebeple ayrıca süre istenemez.” şeklindedir. Bunun dışında, hakim veya mahkeme, bilirkişi raporuyla ve uzman mütalaası ile bağlı değildir. Ancak uzman görüşü, bir yanlışı düzeltme yönünde yararlanılabilecek özellikte ise, bundan faydalanmak, adaletin gerçekleşmesi açısından yerinde bir fırsat olur.

SORU 3- Bugüne kadarki uygulamada, hakimin hukuki bilgisi ile tespit edebileceği aleniyet, şahsi çeviklik v.s. gibi hususlarda polis memuru bilirkişi dinleniyordu. Yeni yasaya göre, artık bu konularda polis memuru bilirkişi dinlemek mümkün olamayacak mı? Hakim gözlemini keşif tutanağına geçirmekle mi yetinecek? Yoksa sonradan rapor benzeri bir işlem mi yapması gerekecek?

CEVAP 3 63/1’in son cümlesine göre, sorudaki halde bilirkişi incelemesi gerekmiyor. Soruşturma aşamasında toplanan, dosyadaki bilgi ve belgeler yeterli ise, keşif bile gerekmeyecektir. Hakim gerekli görürse, keşifte de bazı hususları bizzat gözlemleyip keşif tutanağına geçebilir. Ayrıca kendisinin bir rapor yazıp dosyaya koymasının uygun olmayacağını düşünüyorum. Uygulamada, 6136 s. y.’ya Aykırılık suçunu oluşturup oluşturmadığını tespit için bile bilirkişi dinleniyordu. Artık bu yapılamayacaktır.

SORU 4 (63. MADDE)

Soruşturma sırasında, özellikle hırsızlık suçlarında, çalınan telefonlar v.b. eşyaların değer tespiti yaptırılmasını kolluk yapabilecek mi? Bu tespit için de bilirkişiye ilişkin kurallar mı uygulanacak?

CEVAP 4 Eşya değerinin tespitinin, bu eşyanın alım – satımını, onarımını yapan bir esnafa, iş yeri sahibine yaptırılıp, buna dair tutanağın evraka eklenmesi yeterli olacaktır. Teknik ve fenni özellik taşımadığı için, bilirkişilik kuralları uygulanması gerekmez görüşündeyim. Eşya üzerinde mahkemece inceleme gerektiren bir durum yoksa, mağdura tutanak karşılığı teslim edilir. Ancak, taraflarca bilirkişi incelemesi istenmesi halinde, ilgili hakim (soruşturma aşamasında savcı) karara bağlar.

SORU 5- Adli Tıp’a, Merkez Bankası’na v.b. yerlere gönderilen dosyalarda, incelemeyi yapacak olan uzmanlar mahkeme onayına sunulacak mı?

CEVAP 5- Bu konuda yönetmelik bir açıklama getirebilir. Yoksa 2 olasılık var: Ya talimat nitelikli bir onay işlemi yapılır, ya da bulundukları ilin listesine alınıp topluca bir onayla konu çözümlenir, görüşündeyim.

SORU 6- (67. MADDE)

67. maddede yer alan “uzman mütalaası” hukuki sorunlara ilişkin de olabilir mi? Uzman görüşü hukuki değerlendirme de içerebilir mi?

CEVAP 6- 63/1 (son cümle) açıktır: “…Ancak hakimlik mesleğinin gerektirdiği genel ve hukuki bilgi ile çözülmesi olanaklı konularda bilirkişi dinlenemez.” Bilirkişiden hukuki konularda görüş alınamaz. Ancak uzman mütalaası almakta bir engel yoktur. Hakim, bununla bağlı kalmaksızın takdirini kullanır. (67/6. madde)

SORU 7- Talimatla bilirkişi incelemesinde, listelerden herhangi bir ismin seçilmesi, talimatı yerine getiren makamdan istenemez mi? (İzin, rapor v.b. durumları için yedek isim bildirmek gerekir mi?)

CEVAP 7- Zaten kendi bölgesi listesindeki yetersizlik sonucu bu yola gidilmişse, gerekçesi açıklanarak isim seçilebilir. Yedek isim bildirme yerine, “aynı işi yapacak başka bilirkişi(ler)” denebilir. Keyfilik olmadığı, gerekçesi bulunduğu takdirde, bunun bir sakıncası olmadığını düşünüyorum.

_______________ S O N ______________