CEZA MUHAKEMESİNDE UZLAŞMA

CEZA MUHAKEMESİNDE UZLAŞMA

Diyarbakır Barosu Başkanlığı

Meslek İçi Eğitim Semineri

“Uzlaşma” Dersi Konu Başlıkları

(8 Ekim 2005)

Prof. Dr. Feridun Yenisey, Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi

1. Uzlaşma türleri

1. Genel Hükümlere göre uzlaşma (YTCK 73/7, CMK 253 vd)
2. Çocuk Hukukunda uzlaşma (ÇKK 24/1: şikayete bağlı suçlar ve iki yılı aşmayan hapsi gerektiren kasdi suçlar ile adli para cezasını gerektiren bütün suçlar; ÇKK 42/2: 15 yaşını doldurmayan çocuklar bakımından, hapis cezasının alt sınırı üç yıldır.)
3. Vergi Hukukunda uzlaşma

2. Uzlaşma kurumunun hukuki niteliği

a. “Uzlaşma”, cezai bir uyuşmazlığın, mahkeme dışında, fakat, “adil” ve mağdurun zararının giderilmesini sağlayacak bir biçimde halledilmesidir.

b. Uzlaştırıcı avukat; bağımsız (TBBUzlYön 15) ve tarafsızdır (TBBUzlYön 14).

c. Maddi ceza hukuku açısından

i. Davayı düşüren sebeplerdendir.

ii. Şikayetten vaz geçmenin doğurduğu sonuçları doğurur.

4. Ceza muhakemesi hukuku açısından:

i. İddia görevi değildir.

ii. Müdafaa görevi değildir.

iii. Uzlaştırmacı avukat “Yargılama benzeri” bir görev yapar; yargılamadan farkı, kararı kendisinin vermemesi, tarafların karar vermesini kolaylaştırmasıdır (mediation).

iv. Uzlaştırmacı seçilince veya görevlendirilince yetki kazanır.

3. Uzlaşmanın koşulları
1. Suçun soruşturulması ve koğuşturulması “şikayete” bağlı olmalıdır (YTCK 73/8).
2. Mağdur şikayet hakkını kullanmış olmalıdır.
3. İşlenmiş bir suç bulunmalı ve failin bu suçu işlediği konusunda en azından “zehap” veya “yeterli şüphe” (CMK 170) mevcut bulunmalıdır.
4. Failin sorumluluğunu kabul etmesi ve “suçu ikrar etmesi” gerekir.
5. Mağdurun da uzlaşmayı kabul etmesi ve neticede zararının giderilmesi koşulu ile şikayette bulunması (YTCK 73/7) gerekir.

i. Mağdurun uzlaşmayı kabul ettiği sırada “şahsi haklarını saklı tutması” gerekir. Aksi halde ileride hukuk davası açamaz (YTCK 73/7).

ii. Şikayete bağlı suçlarda Kanunun belirlediği sürede uzlaşma sağlanamadığı ve hükümden önce şikayetten vazgeçilmediği takdirde, hükümle verilecek cezanın infaz edileceği (YTCK 73/4), uzlaşma teklifi öncesinde taraflara bildirilmelidir.

iii. Kısa süreli hapis cezası yerine, mağdurun zarararının giderilmesi seçeneğinin mevcut (YTCK 50/b) olduğu da, mağdura bildirilmelidir.

4. Uzlaşmaya benzeyen kurumlar vardır:
1. Adli kontrol
2. Etkin pişmanlık; Özellikle “mal aleyhinde işlenen suçlardaki” etkin pişmanlık (YTCK 168).
5. Muhakemenin ağırlık noktası soruşturma evresine kaymıştır.
6. Uzlaşma’nın amacı, “barışmadır”.
7. Uzlaşmaya tabi suçlar:
1. YTCK da düzenlenen şikayete bağlı suçlar.

i. 11/2, 12/2

ii. 86/2

iii. 88/1

iv. 89; Bilinçli taksir (YTCK 22/3) durumunda resen kovuşturma yapılacağı için uzlaşma yolu kapanır.

v. 102/1, 102/2

vi. 104/1

vii. 105

viii. 106/1, 2. C

ix. 116/1

x. 117/1

xi. 123/1

xii. 125

xiii. 127

xiv. 128

xv. 129

xvi. 130

xvii. 132

xviii. 133

xix. 134

xx. 144/1

xxi. 146

xxii. 151

xxiii. 155/1

xxiv. 159

xxv. 160

xxvi. 167/2

xxvii. 209/1

xxviii. 233/1

xxix. 239/1, 2

xxx. 342

2. Hususi ceza kanunlarındaki şikayete bağlı suçlar.

i. Vergi suçları,

ii. İİK daki suçlar,

iii. FSEK suçları

iv. Patent Kanunu

v. Markalar Kanunu

vi. Çek suçları: CGK 5.7.2005, E. 2005/10-84, K. 2005/90 numaralı kararı ile uzlaşma yolunun kapalı olduğuna şu gerekçelerle karar verilmiştir:

1. 3167 Numaralı Çek Kanunu “ödeme ile sonuç alınması için, failin suçunu kabul etmesini” öngörmüyor,

2. Sanık hiç ödeme yapmasa da şikayetten vazgeçme mümkündür.

3. Sanık mağdurdan bağımsız olarak ödeme yapabilir ve mağdur da bağımsız olarak vazgeçebilir.

4. Hüküm kesinleştikten sonra da vazgeçme ve anlaşma mümkündür.

5. Kamu tüzel kişisi bakımından da anlaşma mümkündür.

6. Yapılan ödemeden diğer sanıklar da yararlanır.

7. Ödemenin “tam” yapılması gerekir. Uzlaşmada ise, “büyük bir bölümün” ödenmesi yeterlidir.

3. Ceza muhakemesi şartına bağlı olan diğer suçlarda da uzlaşma yolu kabul kıyas yolu ile edilmelidir.

i. Bankalar Kanunu

ii. Yurt dışında işlenen suçlar

8. Kolluk tarafından yapılan soruşturma işlemleri:
1. Kolluğun uzlaşmaya bağlı suçlarda yakalama yetkisi yoktur (CMK 90/3).
2. Şikayet gerçekleşirse, kolluk ifade alabilir (CMK 147).
3. İfade almadan önce uzlaşma hakkını bildirmelidir (CMK 90/2).
4. Kolluk Savcının emri ile araştırma ve soruşturma yapar (CMUK 156 kaldırıldığı için).
9. Savcılık tarafından yapılan soruşturma işlemleri:
1. Uzlaşma karararının verilmesi için, C. savcısı tarafından gerekli araştırma ve gerekli soruşturma işlemlerinin yapılması ve neticede “yeterli şüphe” (CMK 170/2) elde edilmesi gerekir. C. savcısı dava açacak kadar olgun olan işlerde “uzlaştırma” yoluna gidebilir. Aksi takdirde, başkalarını suçlayarak haksız kasqzanç elde etme yolu açılabilir.
2. Uzlaşma prosedürünün başlayabilmesi için, önce mağdurun şikayette (YTCK 73/1) bulunması gerekir. Şikayet yoksa, “soruşturma” başlayamaz, uzlaşma yolu hiç açılmaz.
3. Failin “sorumluluğu” veya “suçu” kabul etmesi ve zararı gidermeyi özgür iradesi ile beyan etmesi gerekir.

i. Failin çağırılması (CMK 146/1); gelmezse zorma getirilmesi.

ii. Fail gelmezse, uzlaşma usulü başlamaz.

4. Mağdurun da zararının uzlaşma yolu ile giderilmesini “özgür iradesi” ile kabul etmesi gerekir.
5. Aydınlatılmış irade “özgür iradedir”.

i. Any. 40

ii. İkrarın aleyhine delil olmaması kuralı

iii. Uzlaşmanın takipsizlik kararı doğuracağı, bunun da kesin hüküm gibi olduğu;

iv. Şikayetten vazgeçme etkisi doğuracağı;

v. Şahsi haklarını açıkça saklı tutmazsa, hukuk davası açamayacağı.

6. CMK 253/4 uzlaşma prosedürü sırasında tarafların biraraya getirilmesini mecburi tutmaktadır.

i. Bunun için mağdurun uzlaşma oturumuna çağırılması gerekir.

ii. Mağdur ile fail aynı yargı çevresinde ise, sorun yoktur. Farklı yerlerde iseler, mağdurun giderleri yolculuk nedeni ile artacaktır (CMK 253/7).

iii. Bizce, mağdurun tekrar gelmesi şart olmaması gerekirdi. Vekalet verdiği bir avukat eli ile uzlaşma usulünün uygulanması mümkün olacak şekilde Kanun değiştrilmelidir.

10. Uzlaştırmacı avukatın yetkilendirilmiş olması gerekir. Seçilmeyen veya atanmayan bir avukat, “uzlaştırma” yapamaz (TBBUzlYön 4). C. savcısı da uzlaştırma yapamaz.
1. Tarafların üzerinde anlaştıkları avukat
2. Baro tarafından görevlendirilen avukat (TBBUzlYön 3/2)
11. Uzlaştırma yapılmaması iddianamenin iadesi sebebi olmuştur (CMK174)
12. Baro tarafından yapılması gereken hususlar
1. Barolarda “Uzlaştırma Servisi” kurulmalıdır (TBBUzlYön 5).
2. Uzlaştırmacı avukatların eğitimi sağlanmalıdır (TBBUzlYön 7).

i. Psikoloji

ii. Müzakere teknikleri

iii. Beden dili

iv. Ceza Hukuku

v. Ceza Muhakemesi Hukuku

3. Uzlaştırmacı avukat sicili oluşturulmalıdır (TBBUzlYön 6).
4. Gizlilik kuralı gereğince, uzlaştırma dosyalarının, Baro Binasındaki özel yerinde arşivlenmesi gerekir (TBBUzlYön 10).
5. Uzlaştırmacı avukata ödenecek ücretin (TBBUzlYön 9) fail tarafından önceden bankaya depo edilmesi gerekir. Uzlaşma olmasa da, avukat ücreti hak eder.

i. Ücret düşük olursa, iyi uzlaştırma yapılmaz.

ii. İHAS 6/3 gereği, uzlaştırmanın meccani olması düşünülmelidir.

iii. (Ücretin ve) mağdurun zararının şüpheli tarafından ödenmesi gerekir.

13. Uzlaştırmanın yapılacağı yer, Adliyelerde, uzlaşma için ayrılmış iki odadan oluşan birimlerde yapılmalı, bir sekretarya, uzlaşmaları sıraya koymalıdır. Barolar Birliği uzlaştırmanın Adliye Binalarındaki “uzlaştırma odalarında” yapılmasını kabul etmiştir (TBBUzlYön 10).
14. Uzlaştırma usulünün genel ilkeleri:
1. Tarafsızlık kuralı
2. Gizlilik kuralı (TBBUzlYön 12):

i. İkrar delil olmaz.

ii. İleri sürülen belgeler tarafın izni olmadıkça açıklanamaz.

iii. Rapor da gizlidir

3. Süreler: 30 + 30 + 10
4. Uzlaştırmacı maddi gerçeği araştıramaz; tanık dinleyemez, bilirkişi incelemesi yaptıramaz, tarafların gekirdikleri delillerle bağlıdır.
14. Uzlaştırmanın yürüyüşü:
1. Uzlaşma oturumu öncesi yapılan hazırlık evresinde şu hususlar saptanır:

i. Hazırlık evresinde uzlaşma toplantısının günü belirlenir.

ii. Uzlaşmaya tarafların avukatları da gelecek mi, bu bemirlenir.

iii. Zararın tesbiti için, taraflar araştırma ve tesbitlerini kendileri yaparlar. Bu aşamada taraf bilirkişisinden (uzman görüşü) yararlanabilirler.

16. Uzlaşma Toplantısı (TBBUzlYön 11):
1. Tanışma

i. Uzlaştırmacı kendisini tanıtır ve uzlaşmanın hukuki niteliğii ve doğuracağı sonuçları açıklar.

ii. Tarafların kendilerini tanıtması;

iii. Gizli kalacak bilgi ve belgelerin belirlenmesi yapılır (CMK 253/6, cü. 1); uzlaştırmanın başarısız olması halinde, daha sonra açılacak davada, failin bazı olayları veya suçu ikrar etmiş olması, “davada aleyhine delil olarak kullanılamaz” (CMK 253/6, cü. 2).

2. Tarafların kendi iddialarını ortaya koydukları “olay anlatma evresi” (doğrudan soru)

i. Söz kesilmeden dinlenecek, itiraz edilmeyecek

ii. Süre sınırlaması konulmayacak;

iii. Dinlemesini bilmek gerekiyor.

3. Bilgi toplama evresi (çapraz sorgu)

i. Uzlaştırmacı avukat ve taraflar birbirlerine soru sorarlar;

4. Halledilmesi gereken problemleri sınırlama ve daraltma evresi:

i. Uzlaştırmacı avukat, tarafların üzerinde analaşamadıkları noktaları belirler ve bunların sayısını azaltır.

ii. Bu aşamada uzlaştırmacı avukat taraflarla ayrı ayrı toplanabilir.

5. Tarafların tekliflerini belirleme evresi:

i. Karmaşık olaylarda uyuşmazlık noktaları sıralanabilir,

ii. Mağdurun zararının giderilmesi için failin yaptığı teklif ve mağdurun kabul ettiği mikdarın netleştirilmesi yapılır.

6. Müzakere evresi (negotiation)

i. Tarafların kendilerine koydukları sınırlardan, orta noktaya doğru yaklaşılması için görüşmeler yapılır.

ii. “Win win” için müzakere yapılır

7. Uzlaşmaya varma evresi (agreement)

i. Sözleşme biçiminde bir metin hazırlanır.

ii. Sözleşme imzalandıktan sonra dönme olmaz.

iii. Uzlaşma olmazsa, önceki evrelere dönülebilir.

8. Raporun düzenlenmesi evresi (closure)
16. Uzlaştırma raporu (TBBUzlYön 13)

Uzlaştırmadaki etik kurallar ayrıca düzenlenmelidir (TBBUzlYön 14).